Yasaqlıq-təbii komplekslərin ərazi, yaxud akvatoriya daxilində xüsusi qanunla qorunan hissədir. Qoruqlardan fərqli olaraq yasaqlıqlarda bütün təbii kompleks deyil, onun ayrı-ayrı komponentləri (bitki örtüyü, heyvan, quş) qorunur və mühafizə olunur.

 ŞƏKİ DÖVLƏT YASAQLIĞI

Şəki dövlət yasaqlığı 10,4 min hektar sahədə yaradılmışdır. Yasaqlığın yaradılmasında məqsəd buradakı heyvan və quşları, xüsusilə də qırqovul, turac kimi quşları, qonur ayı və çöl donuzu kimi heyvanları qorumaqdır. Meşə massivlərində yemişan, əzgil, böyürtkan, qaratikan,alça,liana və s. kollar keçilməz gəncərliklər əmələ gətirmişdir. Nisbətən quraqlıq olan sahələrdə palıd,tut, alma və s. bitkilər yayılmışdır. Yasaqlıqda çöl donuzu, canavar, tülkü, dovşan, çaqqal, meşə pişiyi, lenolt, porsuq, samur, meşə dələsi, sincab və s. heyvanlar, meşə göyərçini, albaxta, meşə cüllütü, bekas, bildirçin, boz kəklik, yaşılbaş ördək, cürə,ağ və boz vağ və s. quşlar vardır.

  LAÇIN DÖVLƏT YASAQLIĞI

Laçın dövlət yasaqlığı 21,3 min hektar sahədə yaradılmışdır. Yasaqlığın yaradılmasında məqsəd burdakı heyvan (cüyür, qaya keçisi, çöl donuzu və s.) və quşları (turac, kəklik və s.) qoruyub artırmaqdan ibarətdir. Meşələri əsasən, palıd, vələs,cökə,ağcaqayın və s. ağacların qarışığından ibarətdir.

  DAŞALTI DÖVLƏT YASAQLIĞI

Daşaltı dövlət yasaqlığı əsasən, “Topxana” adlanan meşə sahəsinin mühafizəsi məqsədilə 0,4 min hektar sahədə yaradılmışdır. Qar-qarçayı hövzəsində yerləşən yasaqlığın ərazisi nadir bitkilərdən ibarət təbiət muzeyidir. Burada palıd, vələs, ağcaqayın, cökə, göyrüş, yemişan, itburnu, zolğal, əzgil, alma, armud, alça və s. ağac və kol bitgiləri bitir.

 ARAZBOYU DÖVLƏT YASAQLIĞI

Arazboyu dövlət yasaqlığı Zəngilan rayonun ərazisindən, İranla sərhəd boyunca 2,2 min hektar sahədə yaradılmışdır. Yasaqlaq Zəngilan rayonun Arazboyu sahəsində nadir tuqay meşələrinin qorunması və bərpası məqsədilə yaradılmışdır. Burada ulğun, saqqızağacı, ağyarpaq qovaq, çinar, qarağac, alça, iydə, söyüd, böyürtkən və biyan bitgiləri yayılmışdır. Yasaqlıqda çöl donuzu, canavar, çaqqal kimi heyvanlar, quşlardan isə kəklik,qırqovul,turac və s. məskunlaşmışdır.

 QUBADLI DÖVLƏT YASAQLIĞI

Orubadlı dövlət yasaqlığı 20 min hektar sahədə yaradılmışdır. Yasaqlığın yaradılmasında məqsəd həmin ərazilərin heyvanlar aləminin, xüsusilə burdakı cüyür, çöl donuzu,qırqovul və s. heyvanlar və quşları qorunub nəslini artırmaqdan ibarətdir.

 QƏBƏLƏ DÖVLƏT YASAQLIĞI

Qəbələ dövlət yasaqliği 39,6 min hektar sahədə yaradilmişdir. Yasaqliğin yaradilmasinda məqsəd qəbələ rayonunun ərazisində olan nadir meşə landşaftinin və heyvanat aləminin qorunub saxlanilmasindan ibarətdir. Yasaqliqda topal,üçyarpaq yonca, tonqalotu, əvəlik, yarpiz,qaymaq çikəyi, qoz, findiq,vələs, palid, yabadi şabalid, dəmirağaci, saqqiz, fistiq, ağcaqayin, alma, armud, ağaclari və əzgil, zoğal, itburnu, böyürtkən,yemişan,çaytikani kimi, kol bitkiləri yayilmişdir. Yasaqliqda nəcib qafqaz marali, qarapaça,vaşaq, çöl pişiyi,çöl donuzu, daş dələsi, cüyür, lenot, canavar kimi heyvanlar, quşlardan isə kəklik, qirqovul və s. Məskunlaşmişdir.

 QARAYAZI – AĞSTAFA DÖVLƏT YASAQLIĞI

 Qarayazı – Ağstafa dövlət yasaqlığı Ağstafa rayonu ərazisində, Qarayazı meşəsində 17,9 min hektar sahədə yaradılmışdır. Yasaqlığın yaradılmasındı məqsəd Küryanı Tuqay meşələrinin bərpası və mühafizəsi, nəcib Qafqaz maralı,qırqovul və s. heyvan və quşların qorunub çoxalıdmasından ibarətdir.

 ŞƏMKIR DÖVLƏT YASAQLIĞI

Şəmkir dövlət yasaqlığı 10 min hektar sahədə Kür çayının hər iki sahili boyunca yaradılmışdır. Yasaqlığın yaradılmasında məqsəd burdakı quşları və heyvanları, xüsusilə də çöl donuzu, kəklik, turac, qırqovul və ördəkləri qorumaqdır. Yasaqlıqda tuqay və yarımsəşra bitki növləri yayılmışdır. Tuqay meşə və kolluqları Kür çayı yatağının ətrafında yerləşir, onlar söyüd, aəyarpaq dovdaq, qaratikan, böyürtkən, yulğun və s.-dən ibarətdir. Burada çöl donuzu, dovşan, canavar, çaqqal, tülkü, meşə pişiyi kimi heyvanlar, kəklik, turac, qırqovul və s. müxtəlif su quşları vardır.

QIZLICA DÖVLƏT YASAQLIĞI

Qızlıca dövlət yasaqlığı Gədəbəy rayonunun Qızlıca meşəliyi sahəsində 5,1 min hektar ərazidə yaradılmışdır. Yasaqlığın yaradılmasında məqsəd ərazinin nəsli kəsilmək təhlükəsi qarşısında olan heyvanlar aə bitki aləminin nümunələrini qorumaqdır. Ərazidə meşə və meşəaltı torpaqlarda dağ-bozqur bitkiləri inkişaf etmişdir. Burada meşəni əmələ gətirən əsas ağac növləri palıd, fıstıq və vələsədir. Yasaqlıqda cüyür, qonur ayı, çöl donuzu, dovşan və s. heyvanlar, eləcə də müxtəlif quşlar qorunur.

 İSMAYILLI DÖVLƏT YASAQLIĞI

İsmayıllı dövlət yasaqlığı 34,4 min hektar sahədə yaradılmışdır. Yasaqlığın yaradılmasında məqsəd burdakı heyvan və quşların qorunması və sayının artırılmasından ibarətdir. Ərazinin bitki örtyü alp, subalp dağ-çəmən və meşə bitkilərindən ibarətdir. Meşə ilə örtülü sahə, əsasən vələs, fıstıq, və palıd ağaclarından ibarətdir. Yasaqlıqda təkə, cüyür, nəcib Qafqaz maralı, köpcər, çöl donuzu, vaşaq, canavar, tülkü, dovşan, çaqqal, meşə pişiyi, yenot, porsuq, dələ və s. heyvanlar, kəklik, qırqovul, turac, alabaxta, bildirçin, boz kəklik, yaşılbaş ördək, cürə, ağ və boz vağ və s. quşlar məskunlaşmışdır.

 ORDUBAD DÖVLƏT YASAQLIĞI

Ordubad dövlət yasaqlığı 40 min hektar sahədə yaradılmışdır. Yasaqlığın yaradılmasında məqsəd ərazidəki nadir və qiymətli heyvanları və quşları qoruyub artırmaqdır. Yasaqlığın ərazisində beozar keçisi, köpgər, daş dələsi, canavar, çaqqal, tülkü kimi heyvanlar, turac, qırqovul, kəklik, bildirçin, alabaxta və s. quşlar məskunlaşmışdır.

QUSAR DÖVLƏT YASAQLIĞI

Qusar dövlət yasaqlığı 15 min hektar sahədə yaradılmışdır. Yasaqlığın yaradılmasında məqsəd burdakı bir sıra ov əhəmiyyətli heyvan və quşları (qırqovul, boz kəklik, cüyür, çöl donuzu, dovşan və s.) qoruyub artırmaqdır. Meşə sahəsi fıstıq, vələs, ağcaqayın, göyrüş qarışığı olan palıdlıdır. Burdakı meşəaltı kol bitkiləri yemişan, zoğal, armud, alma, alça, itburnu, bcyürtkən, qaratikan və s. ibarətdir. Tuqay meşələrində ağcaqovaq. Titrək dovdaq, qızılağac, söyüd, palıd və s. ağaclar vardır. Bozqur sahələrdə dənli bitkilər daha çoxdur. Yasaqlıqda çöl donuzu, cüyür, canavar, tülkü, dovşan, çaqqal, meşə dələsi, daş dələsi, porsuq, samur, yenot və s. heyvanlar, qırqovul, turac, çöl göyərçini, bildirçin, kəklik, və s. quşlar məskunlaşmışdır.

 ABŞERON DÖVLƏT YASAQLIĞI

Aşeron dövlət yasaqlığı Bakı şəhərinin dənizkənarı ərazisində 0,8 min hektar sahədə yaradalmışdır. Yasaqlığın yaradılmasında məqsəd ceyranların, Xəzər suitisi və su quşlarının qorunub artırılmasını təmin etməkdir.

ZUVAND DÖVLƏT YASAQLIĞI

Zuvand dövlət yasaqlığı Talış sıra dağlarının şimal-şərq yamacında, 15 min hektar sahədə yaradılmışdır. Yasaqlığın yaradılmasında məqsəd dağ, quru bozqır şəraitində qaya keçisi, kaftar, çöl donuzu, dovşan, canavar, tülkü, beozar keçisi, talış qırqovulu, kəklik kimi heyvan və quşların qorunmasıdır.

 KORÇAY DÖVLƏT YASAQLIĞI

Korçay dövlət yasaqlığı Xanlar və Göranboy rayonlarının ərazisində, 15 min hektar sahədə yaradılmışdır. Yasaqlığın yaradılmasında məqsəd ərazidəki ov əhəmiyyətl heyvan və quşları qorumaqdır. Yasaqlığın təbii bitki örtüyü yovşanlı-şoran bitki kompleksindən ibarətdir. Burada heyvanlardan ceyran, dovşan, çaqqal, tülkü, canavar, quşlardan kəklik, turac və s. məskunlaşmışdır.

 AĞGÖL DÖVLƏT YASAQLIĞI

Ağgöl dövlət yasaqlığı Ağcabədi və Beyləqan rayonları ərazisində 9,1 min hektar sahədə yaradılmışdır. Yasaqlığın yaradılmasında məqsəd burada məskunlaşmış su, bataqlıq və quru ərazilərin köçəri və oturaq quşların, heyvanların qorumaqdır. Burada ilboyu çöl donuzu, qunduz, dovşan, tülkü, canavar, qamışlıq pişiyi, porsuq və s. heyvanlar yaşayır. Ağgölün suyunda çəki, naxa, sıf, küləmə və s. balıqlar var. Ağğöldə və onun ətrafında oturaq və köçəri quşlardan müxtəlif qazlar, ördəklər, çürələr, vağlar, sultan toyuğu, bəzgək, ərsindimdik, qırıldaq, qıvrımlələk, qutan və s. quşlara təsadüf edilir. Ağgöl yasaqlığının bərpa edilməsi üçün M.Zukov fondu hesabına layişə həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur.

 BƏRDƏ DÖVLƏT YASAQLIĞI

Bərdə dövlət yasaqlığı 7,5 min hektar sahədə yaradılmışdır. Yasaqlığın yaradılmasında məqsəd Kürətrafı Tuqay meşələrin və onların faunasını zənginləşdirməkdir. Yasaqlığın təbii bitki örtüyü əsasən, palıd.

Qovaq, söyüd, tut və s. ibarət meşəlikdən, yulğunun üstünlük təşkil etdiyi kolluqlardan ibarətdir. Burada çöl donuzu, çaqqal, tülkü, meşə pişiyi, qamışlıq pişiyi, porsuq, dovşan, meşə dələsi, qunduz kimi heyvanlar qırqovul, turac, fitçi cürə, qırmızıbaş ördək, kiçik və böyük qarabatdaq, alabaxta, meşə cüllütü, bəzgək, boz və ağ vağ və başqa quşlar məskunlaşmışdır.

 BƏNDOVAN DÖVLƏT YASAQLIĞI

Bəndovan dövlət yasaqlığı Səlyan və Qaradağ rayonlarının ərazisində, 22 min hektar sahədə yaradılmışdır.
Yasaqlığın yaradılmasında məqsəd bu ərazidə ceyranları və digər heyvanları, köçəri oturaq və su və quru quşlarını qoruyub artırmaqdır. Burada ceyran, dovşan, çaqqal, tülkü, canavar, qamış pişiyi, çöl pişiyi, porsuq, qunduz və s. heyvanlar məskunlaşmışdır. Xəzər dənizinin sahil sularında suiti, çoxlu müxtəlif balıqlar yaşayır. Yasaqlıqda qu quşu, çay ördəyi, dalğıc örpdəyi, vağ, qarabatdaq, sultan toyuğu, qaşqaldaq, bəzgək, bekas, turac, bildirçin, ağquyruq dəniz qartalı, qırğı, çöl qartalı, məzar qartalı, ütəlgi, əyridimdik və s. quşlara təsadüf edilir.

 GİL ADASI DÖVLƏT YASAQLIĞI

 Gil adası dövlət yasaqlığı 0,4 min hektar sahədə Abşeron yarmadasının yaxınlığında. Xəzər dənizində yaradılmışdır. Yasaqlığın yaradılmasında məqsəd, əsasən, adada və onun ətrafındakı quşları, xüsusilə də gümüşü qağayıları qorumaqdır.

 KİÇİK QIZILAĞAC DÖVLƏT YASAQLIĞI

 Kiçik Qızılağac dövlət yasaqlığı Lənkaran-Astara zonasında Kiçik Qızılağac körfəzində, 10,7 min hektar sahədə yaradılmışdır. Yasaqlığın yaradılmasında məqsəd buradakı su, bataqlıq və quru ərazilərin köçəri və oturaq quşlarını qorumaqdır.

Bəsitçay dövlət təbiət qoruğu – Nadir Şərq çinarının qorunub saxlanılması məqsədilə 1974-cü ildə 107 hektar ərazidə yaradılmışdır. Qoruq Zəngilan rayonunda Kiçik Qafqazın cənubi-şərq hissəsinin Bəsitçay ətrafı boyunca ərazini əhatə edir. Çinarlıq qoruq ərazisinin 93,5%-ni təşkil edir. Çinar ağaclarının orta yaşı 170 ildir. Lakin, əsl nəhəng-yaşı 1200-1500 il,hündürlüyü 50m və diametri 4m qədər olan ağaclara da rast gəlmək olar.

Bəsitçay dövlət təbiət qoruğu işğal altındadır və qoruq rejimi məhv edilmişdir.

Qaragöl dövlət təbiət qoruğu – Qoruq 1987-ci ildə buzlaqlardan əmələ gəlmiş dağ gölünün nadir ekoloji sisteminin və su hövzəsi ətrafı təbiət kompleksinin qorunub saxlanılması məqsədilə 240 hektar ərazidə yaradılmışdır. Göl əsasən qar.yağış və qismən də bulaq suları hesabına qidalanır. Qoruğun florasında 278 ailəyə,68 cinsə və 100-dən artıq növə Aid bitkilər təmsil edilmişdir.1967-ci ildə gölə forel balığı buraxılmışdır.

Qaragöl dövlət təbiət qoruğu işgal altındadır və qoruq rejimi məhv edilmişdir.

Qarayazı dövlət təbiət qoruğu – Kür sahili tuqay meşələrinin qorunması və bərpası məqsədilə 1978-ci ildə 4855 hektar ərazidə yaradılmışdır.

Əsas qorunan obyekti Kür çayının orta axarı boyunca yerləşən nadir və tükənməkdə olan tuqay ekoloji sistemidir. Tuqay meşələrində əsas ağac növlərindən ağyarpaq qovaq,palıd, qızılağac və ağ akasiya üstünlük təşkil edir.

Dırnaqlı heyvanlardan qabana və nəcib marala, quşlardan isə qırqovula,qaratoyuğa, göyərsinə və s.rast gəlmək olar. 2003-cü il 2 iyun tarixində Qarayazı dövlət təbiət qoruğunun ərazisi 4803 hektar genişləndirilərək 9658 hektara çatdırılmışdır.

Qızılağac dövlət təbiət qoruğu – 1929-cu ildə Xəzər dənizi (gölü) sahilinin cənub-qərbində 88,4 min hektar ərazidə köçəri,su,bataqlıq və çöl quşlarının qışlaması, artırılması və qorunması məqsədilə yaradılmışdır. Qoruq keçmiş İttifaq dövründə 1976-cı ildə YUNESKO-nun « Əsasən su quşlarının yaşama yerləri kimi beynəlxalq əhəmiyyətlit olan Sulu-bataqlıq yerlər haqqında» Konvensiyanın su bataqlıq regionunun biri kimi siyahısına daxil edilmişdir.

Azərbaycan müstəqil dövlət elan edildikdən sonra həmin Konvensiyaya   qoşulmuş və 2001-ci ildə yenidən Beynəlxalq Əhəmiyyətli Sulu Bataqlıq Yerləri Siyahısına daxil edilmişdir. Respublikanın «Qırmızı Kitabı»na düşən quşların əksər növləri qoruqda və sərhəd ərazildərdə müşahidə olunur.Burada 248 növ quşlara rast gəlmək olar.

Qoruqda qaban,canavar,qamış pişiyi, porsuq, su samuru, tülkü və s. məməlilər məskunlaşmışdır. Qoruğun su hövzəsində 54 növ balıq vardır.

Zaqatala dövlət təbiət qoruğu – Qoruq Baş Qafqaz sıra dağlarının cənub ətəklərinin orta hissəsində Zaqatala və Balakən rayonlarının ərazisində 1929-cu ildə 25,2 hektar ərazidə yaradılmışdır. Qoruğun ərazisi dəfələrlə dəyişmiş və hazırda 23,8 min hektardır. Qoruğun yaranmasının əsas məqsədi Böyük Qafqazın cənub yamaclarının subalr bitkilərinin , al rvə nival qurşaqlarının təbiət komplekslərinin qorunmasıdır. Qoruqda qədim növlərdən rododendron,fıstıq,dəfnəgiiiiilas.Qafqaz qaragtləsi,məxməri ağcaqayın,ayı döşəyi,və s.vardır. oruğun faunası çox zəngindir. Burada dağıstan dağ kəli,qararaça,maral,cüyür,qaban,ayı,porsuq, tülkü,meşə pişiyi, vaşaq, sincab, gəlincik və s.məskunlaşmışdır. Zaqatala dövlət təbiət qoruğunun ərazisinin genişləndirilərək biosfer dövlət təbiət qoruğunun yaradılması günün ən ümdə məsələlərindən biridir. Bu barədə Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi tərəfindən Nazirlər Kabineti qarşısıvnda vəsatət qaldırılmışdır.

İlisu dövlət təbiət qoruğu – Qoruq 1987-ci ildə 9,3 min hektar ərazidə Böyük Qafqazın cənub yamaclarının təbii kompleksini,nadir və nəsli kəsilmək təhlükəsində olan fauna və florapı qorumaq və artırmaq,meşələrin əvvəlki vəziyyətini bərpa etmək, torpaqların eroziya və sel hadisələrinin qarşısını almaq məqsədilə yaradılmışdır. Qoruqlda 500 növ bitki vardır ki,onlardan 60-a yaxınıendemik növlərdir. Burada maral,cüyür, dağ kəli, qaban, dələ ,qarapaça və s. heyvanlar məskunlaşmışdır. 2003-cü ilin mart ayında İlisu dövlət təbiət qoruğunun ərazisi 17381,6 hektara çatdırılmışdır.

İsmayıllı dövlət təbiət qoruğu – Qoruq Böyük Qafqazın cənub yamacının şərq hissəsindəki təbiət komplekslərinin qorunub saxlanılması məqsədilə 5778 hektar ərazidə yaradılmışdır. 2003-cü ilin iyun ayında qoruğun ərazisi 10,96min hektar genişləndirilərək ümumi ərazisi 16,7 min hektara çatdırılmışdır. Meşəlik əmələ gətirən ağac növləri əsasən fıstıq, vələs və palıd qismən də ağcaqayın,göyüş.cökə və .s. ağaclardan ibarətdir. Onlardan üçüncü dövrə aid şabalıdyarpaq palıd və qaraçöyrə Azərbaycanın «Qırmızı Kitabı»na daxil edilmişdir. Qoruq ərazisində 170-ə yaxın onurğalı heyvan növü yaşayır. Burada 13 dəstəyə aid 104 quş növünə rast gəlmək olar. Məməlilərdən boz ayı,meşə pişiyi, vaşaq, qafqaz nəcib maralı,cüyür, qararaça,dağıstan turu və s. heyvanlar yaşayır.

Türyançay dövlət təbiət qoruğu – Bozdağın arid meşə landşaft komplekslərini qorunması və bərpası,dağ ətəkləri,eroziya mənbələrinin məhdudlaşdırılması məqsədilə 1958-ci ildə 12,63min hektar ərazidə Türyançay dövlət təbiət qoruğu yaradılmışdır. Qoruğuqn ərazisi 2003-ci ilin yanvar ayında qoruğun ərazisi 22,5 hektara çatdırılmışdır. Qoruqda 3 növ ardıc( iyli, qırmızı,çoxmeyvəli)gürcüstan palıdı,adi göyüş,nar və başqa ağac cinsləri vardır. Qoruqda 24 məməli,112 quş, 20 sürünən və 3 suda-quruda yaşayan növlər məskunlaşmışdır.

Göy-Göl dövlət təbiət qoruğu – 1925-ci ildə Azərbaycanda yaranan ilk qoruqdur. Qoruğun yaranmasında əsas məqsəd Kiçik Qafqaz silsiləsinin şimal ətəklərinin suvalr qurşaqlarında təbiət komplekslərinin qorunub saxlanılmasıdır. Bu qoruq bir neçə dəfə (1950,1961-ci illərdə) ləğv edilmiş, statusu dəyişdirilmiş və 1965-si ildə üçünci dəfə təşkil edilmişdir. Onun ərazisi iki hissədən : Göy-Göl dövlət təbiət qoruğundan və onun «Eldar şamı»filialından ibarətdir.Ümumi sahəsi 7131hektar olan qoruğun 3086 hektarı meşə örtüklü ərazidir. Qoruğun heyvanlar aləmi müxtəlif heyvan və quş növləri ilə zəngindir. Heyvanlardan-nəcib qafqaz maralı,qonurayı,cüyür,vaşaq,quşlardan toglugötürən,qara quzğun,dağ kəkliyi,xəzər iları və s. göstərmək olar.Su hövzələrində forel balığı vardır. 420-dən artıq bitki növləri vardır,onlardan 20 endemikdir.

Pirqulu dövlət təbiət qoruğu – Qoruq 1968-ci ildə 1521 hektar ərazidə tirik dağ-meşə landşaftlarını,xüsusi ilə müxtəlif növ bitki örtüyünü,torpağın münbit qatını qorumaq,meşə örtüklü sahələri artırmaq,astroiqlimə mənfi təsir göstərən havanın tozlanması kimi hadisələrin qarşısını almaq məqsədilə yaradılmışdır. Qoruğun florası 60 növdən artıqdır. Məməlilərdən boz ayıya, canavara, meşə pişiyinə, vaşaqa, gəlinciyə, zolaqlıgoreşənə, qabana,cüyürə və s. rast gəlmək olar. Qoruğun ərazisi 2003-ci ildə 2753 hektar genişləndirilərək 4274 hektara çatdırılmışdır.

Şirvan dövlət təbiət qoruğu – 1969-cu ildə Bəndovan dövlət təbiət yasaqlığının bir hissəsində 17745hektar ərazidə seyranların,su quşlarının qorunması və artırılması məqsədilə yaradılmışdır. 1982-ci ildə qoruğun ərazisigenişləndirilərək 25,8 min hektara çatdırılmışdır.Ərazinin 3.5 hektarını su hövzəsi təşkil edir. Qoruğun ornitoloji faunası çox zəngindir.Su-bataqlıq ərazilərdə nadir və qiymətli köçəri quşlar qışlayır və yuvalayır. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərancamı ilə 2003-cü ilin 5 iyul tarixində Şirvan Milli Parkı yaradılarkən Şirvan dövlət təbiət qoruğunun ərazisi 6232 hektar qalmışdır.

Şahbuz dövlət təbiət qoruğu – Naxçıvan Muxtar Respublikasının Şahbuz rayonunun inzibati ərazisində 3139hektar sahədə ətraf mühütin mühafizəsi, nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitki və heyvan növlərinin qorunması məqsədilə 2003-cü ilin iyun ayında yaradılmışdır.

Eldar şamı dövlət təbiət qoruğu – 2004-cü ilin dekabr ayında yaradılmışdır. Ərazisi 1686 hektardır. Qoruğun yaradılmasının əsas məqsədi bu ərazidə yerləşən endemik ağac növlərinin mühafizə olunmasıdır.

Şirvan Milli Parkı – Azərbaydcanda ilk Milli Park 2003-ci ildə Respublika Prezidentinin müvafiq sərəncamı ilə Qaradağ,Salyan,Neftçala rayonlarının inzibati əraziləridə 54374 hektar sahədə yaradılmışdır. Milli Parkın yaradılmasında əsas məqsəd yarımsəhra landşaftının başlıca komponentlərini, Azərbaycan Respublikasının «Qırmızı Kitabı»na düşmüş ceyranların və o ərazi üçün səciyyəvi olan fauna növlərini qoruyub saxlamaq,ekoloji monitorinqi həyata keçirmək, əhalini ekoloji maarifləndirmək, turizm və istirahət üçün şərait yaratmaqdır. Milli Park yarımsəhra zonasında yerləşsə də, heyvanlar Aləmi ilə zəngindir. Burada xeyli miqdarda məməlilər, sürünənlər,quşlar, suda-quruda yaşayanlar, balıqlar, həşəratlar vardır.

Ağ göl Milli Parkı – 2003-cü ildə Ağcabədi və Beyləqan rayonlarının inzibati ərazilərində Ağ göl dövlət təbiət qoruğu və Ağ göl dövlət təbiət yasaqlığının bazasında 17924 hektar ərazidə yaradılmışdır.Ağ göl Kür – Araz ovalığının Mil düzənliyində yerləşir və respublika ərazisində quşların ən vacib qışlama və yuvalama yeri olduğu üçün «ornitoloji vayə»də adlandırıla bilər. Buranın ornitoloji faunası çox zənğindir. 140-dan çox quş növlərinə rast gəlmək olar, onlardan 89 növü bilavasitə yuva salan quşlardır. Ağ gölün əsas mühafizə obyektləri köçəri,su ətrafı və su quşlarının kütləvi yuva salma və qışlama yerləri olan su-bataqlıq ekoloji sistemləridir. Ağgöl YUNESKO-nun «Əsasən su quşlarının yaşama yerləri kimi beynəlxalq əhəmiyyətli olan Sulu-bataqlıq yerləri haqqında » Konvensiyasının Siyahısına daxil edilmişdir.

Ordubad Milli Parkı – 2003-cü ildə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ordubad rayonunun inzibati ərazisində olan Ordubad dövlət təbiət yasaqlığının 12131 hektarında akademik Nəsən Əliyev adına Ordubad Milli Parkı yaradılmışdır. Ordubad Milli Parkı zəngin bioloji müxtəlifliyə malikdir. Azərbaycanın «Qırmızı Kitabı»na daxil edilmiş 58(35 onurğalı və 23 həşərat) heyvan və 39 bitki növü vardır. Milli Parkın ərazisində nadir və nəsli kəsilmək təhlükəsi qarşısında olan fauna növlərindən ön Asiya bəbirinin,dağ qoyunu-muflonu, bezoar keçini göstərmək olar.

Hirkan Milli Parkı – 2004-cü ildə Hirkan dövlət təbiət qoruğunun və onun ətrafındakı meşə təssərrüfatı torpaqlarının ərazisində 21435 hektarında yaradılmışdır. Burada Üçüncü dövrün qədim relikt və endemik bitki növləri qorunur.Azərbaycanda yayılan 435 ağac və kol növünün 150-si Hirkan meşəldərində inkişaf edir. Vi meşələrdə Azərbaycanın «Qırmızı Kitabı»na düşmüş Hirkan şümşadı,dəmirağacı, şabalıdyarpaq palıd, Hirkan ənciri,Hirkan armudu, Xəzər lələyi, İpək akasiya, Qafqaz xurması, Hirkan bigəvəri, üçəkuarpaqlı qızılağac və s., heyvan növlərindən bəbir, Talış qırqovulu, Hirkan arıquşu,qara leylək, berkut və sairə vardır. Hirkan meşəldərinin YUNESKO-nun Təbii və Mədəni İrs Siyahısına daxil edilməsi üçün elmi cəhətdən əsaslandırılmış sənədlər tərtib olunur.

Altıagac Milli Parkı – Böyük Qafqaz sıra dağlarının cənubi-şərq hissəsində yerləşir və sahəsi 11035 ha-dır. 1990-cı ildə Altıağac-Xızı massivinin nadir və qiymətli bitki və heyvan növlərinin bərpasını təmin etmək məqsədilə yaradılmış dövlət təbiət qoruğunun bazasında 2004-cü ilin avqust ayında təşkil olunmuşdur. Milli parkın ərazisinin 90,5%-ni enliyarpaq meşələr təşkil edir. Əsas ağac növləri gürcü palıdı, Qafqaz vələsi, şərq fıstığı, adi göyüş və s. təşkil edir. Ərazidə cüyür,ayı,qaban,vaşaq,yenot ,tülkü,dovşan,dələ,canavar və s. heyvanlar məskunlaşmışdır.

Abşeron Milli Parkı-Abşeron yarımadasın …yerləşməklə 784 ha ərazini əhatə edir. Eyni adlı yasaqlığın bazasında 2005-ci ilin fevralında yaradılmişdır.

Almaniya hökumətinin dəstəyi ilə ANT İnternational GMBH,TAESCO, WWF və KFW təşkilatlar tərəfindən «Samur- Yalama Milli Parkı»nın yaradılması layihəsi işlənib hazırlanır.

Dövlət Təbiət Yasaqlıqları – Şəki ,Qusar, Qəbələ , İsmayıllı, Qax DTY Böyük Qafqazın təbiət komplekslərinin, Qubadlı , Laçın , Daşaltı, Qızılca, Arazboyu, Ordubad DTY Kiçik Qafqazın təbiət komplekslərini, Zuvand DTY üçüncü dövrün endemik və relikt,qiymətli Hirkan florasını,Qarayazı-Ağstafa,Bərdə,Şəmkir DTY-Kür ətrafı tuqay meşələri və faunanı,Kiçik Qızıl ağac, Gil DTY köçəri Sulu-bataqlıq və çöl quşlarının, Bəndovan və Korçay DTY- ceyranların və su quşlarınqın qorunması məqsədilə yaradılmışdır. Qeyd etmək lazımdır ki, erməni təcavüzü nəticəsində xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərindən 2 DTQ (Vəsitçay və Qara göl) və 4 DTY(Laçın,Qubadlı,Daşaltı,Arazboyu) əraziləri işğal edilmiş, onların fəaliyyəti tamamilə dayandırılmışdır.

Mənbə: Səhifədə verilmiş məlumatlar Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirlyinə məxsusdur.

Davamlı inkişaf dedikdə elə inkişaf başa düşülür ki, indiki nəsillərin tələbini ödəyir, lakin gələcək nəsillərin tələbinin ödənilməsini təhlükə altına almır.

Davamli Inkişaf Konsepsiyasının əsas ideyası sosial-iqtisadi və ekoloji inkişafın qarşılıqlı bağlılığı üçün şərait və mexanizmlərin yaradılması, təbii mühitin problemlərinin sosial-iqtisadi proseslərlə vəhdətdə baxılmasıdır.

Ətraf mühitə və inkişafa dair Rio-de-Jeneyro bəyannaməsinə aşağıdakı ideyalar daxildir:

• İnsanlar təbiətlə həmahəng sağlam və məhsuldar yaşamaq hüququna malikdirlər.
• Bugünki inkişafı gələcək nəsillərin ziyanına olaraq həyata keçirilməməlidir.
• Davamlı inkişafı həyata keçirtməkdən ötrü ətraf mühitin mühafizəsi inkişaf prosesinin ayrılmaz hissəsini təşkil etməlidir və buna ondan ayrılıqda baxılmamalıdır.
• Sabit inkişafı təmin etmək və əhalinin çoxunun tələblərini ödəməkdən ötrü yoxsulluğun kökünün kəsilməsi və dünyanın müxtəlif hissələrində həyat səviyyələrinin qeyri-bərabərliyinin ləğvi.
• Dövlətlər Yer ekosistemlərinin qorunması, mühafizəsi və bütövlüyünü bərpa etmək məqsədi ilə əməkdaşlıq edir. İnkişaf etmiş ölkələr, davamlı inkişafı təmin etməklə beynəlxalq cəhdlər üçün öz məsuliyyətini dərk edirlər.
• Dövlətlər istehsalın həyat qabiliyyəti olmayan modellərini məhdudlaşdırmalı və ləğv etməli, uyğun demoqrafik siyasəti müdafiə etməlidirlər.
• Ekoloji məsəslələr ən səmərəli şəkildə bütün marağı olan vətəndaşların iştirakı ilə həll edilir.  Dövlətlər ekoloji informasiyaya geniş yol açmaqla əhalinin inkişafını inkişaf etdirir və genişləndirirlər.
• Dövlətlər bütün ölkələrdə iqtisadi yüksəlişə və davamlı inkişafa gətirib çıxararaq açıq beynəıxalq iqtisadi sistemin yaradılması işində əməkdaşlıq etməlidirlər.
• Ətraf mühiti çirkləndirən, bu çirklənməyə görə maliyyə məsuliyyəti daşımalıdır.
•  Davamlı inkişaf problemin daha dərindən elmi dərk edilməsini tələb edir.
• Davamlı inkişafa çatmaqdan ötrü qadınların hər tərəfli inkişafı vacibdir. Gənclərin yaradıcı qüvvələrinin iştirakı zəruridir.

Mingəçevir su anbarı.

Kür çayının Bozdağdan keçdiyi yerdə yaradılmış Mingəçevir su anbarı 1953-cü ildə istismara verilmişdir. Su anbarının normal dolma səviyyəsində (83 m) ümumi sututumu 15730 mln. m3, faydalı həcmi isə 8210 mln. m3-dir. Su anbarının çay boyu uzunluğu 70 km, eni 3 km-dən (bənddə) 18 km-ə qədər (Alazan çayı tökülən yerdə) dəyişir. Maksimal dərinliyi 75 m, orta dərinliyi 26 m, sahil xəttinin uzunluğu 247 km, su güzgüsünün sahəsi isə 605 km2-dir. Mingəçevir su anbarı bəndinin üstdən uzunluğu 1550 m, eni 16 m, hündürlüyü 80 m-dir.

Mingəçevir su anbarından Yuxarı Qarabağ və Yuxarı Şirvan kanalları su götürür. Su anbarından həmçinin balıqçılıq, su təc­hi­zatı və rekreasiya məqsədi üçün də istifadə olunur. Mingəçevir su anbarının bəndində ümumi gücü 371 min kvt olan 6 hidroaqreqatdan ibarət su-elektrik stansiyası (SES) tikilmişdir. Mingəçevir su anbarı istismara verildikdən sonra yalnız 1959, 1963, 1968, 1973, 1975, 1976, 1978 və 1988-ci illərdə tam həcmdə doldurulmuşdur.

Şəmkir su anbarı.

 Kür çayının üzərində tikilən Şəmkir su anbarı 1982-ci ildə istifadəyə verilmişdir. Anbarın ümumi sututumu 2677 mln. m3, faydalı həcmi isə 1425 mln.m3-dir. Anbarın normal dolma səviyyəsi 158 m, su güzgüsünün sahəsi 115,0 km2, bəndinin üstdən uzunluğu 4500 m, hündürlüyü isə 70 m-dir. Anbardan Şəmkir, Samux, Xanlar və Goranboy rayonları­nın 46 min. hektar torpaq sahələrini suvarmaq üçün Şəmkir maşın kanalına ikipilləli nasos stansiyası vasitəsilə su götürülür. Su anbarı kompleksinə daxil olan Şəmkir su-elektrik stansiyasında hər birinin gücü 190 min kvt olan 2 ədəd turbin quraşdırılmışdır.

Yenikənd su anbarı.

Şəmkir su anbarından 14 km aşağıda elektrik enerjisi istehsal etmək məqsədilə 2000-ci ildə istismara verilmişdir. Anbarın ümumi həcmi 158 mln. m3, faydalı həcmi isə136 mln. m3-dir.
Anbarın bəndində ümumi gücü 150 min.kvt olan 4 aqreqat quraşdırılması nəzərdə tutulmuşdur. Hazırda onlardan 112,5 min. kvt gücündə 3 aqreqat istismara verilmişdir. Anbarın suyu ilə Qarasaqqal arx kanalı vasitəsilə Samux rayonunun 6 min hektar torpaq sahəsi su ilə təmin edilir.

Ağstafaçay su anbarı.

1969-cu ildə tam istismara veril­miş­dir. Bəndin hündürlüyü 52 m, anbarın ümumi sututumu 120 mln. m3-dir. Su anbarı respublikanın qərb zonasında yerləşən Qazax, Ağstafa, Tovuz və Şəmkir rayonlarında 135 min hektar suvarılan torpaqları su ilə təmin edir.

Varvara su anbarı.

 Kür çayının üzərində, Mingəçevir su anbarından 20 km aşağıda, ondan buraxılan suları gündəlik tənzimləmək və elektrik enerjisi istehsal etmək məqsədilə tikilmiş və 1952-ci ildə istismara verilmişdir. Su anbarının uzunluğu 13 km, normal səviyyədə maksi­mum eni 3,4 km-dir, dərinliyi 8,2 m, sahil xəttinin uzunluğu 31 km, su güzgüsünün sahəsi isə 20,5 km2-dir. Varvara su anbarında 3 aqreqatdan ibarət və ümumi gücü 16,5 min.kvt olan Varvara su-elektrik stansiyası fəaliyyət göstərir.

Araz su anbarı.

 Azərbaycanın Naxçıvan Muxtar Respublikasının İran İslam Respublikası ilə sərhəd hissəsində Araz çayının üzərində yaradılmış, su anbarı 1971-ci ildə istifadəyə verilmişdir. Azərbaycan və İran İslam Respublikası dövlətləri tərəfindən birgə tikilmiş bu su anbarı energetika və suvarma məqsədləri üçün birgə də (paritet əsasında) istismar olunur. Araz su anbarının ümumi sututumu 1350 mln m3, faydalı həcmi 1150 mln.m3-dir. Su anbarının uzunluğu 52,0 km, maksimum eni 6,1 km, normal su səviyyəsində dərinliyi 18,2 m-dir. Araz su anbarı bəndinin hündürlüyü 34 m, bəndin üstdən uzunluğu 1026 m, eni isə 12 m-dir. Su anbarının istismara verilməsi ilə Azərbaycan və İran tərəfinin 400 min hektar suvarılan torpaq sahələri su ilə təmin edilmişdir.
Araz su-elektrik stansiyasında 2 ədədi İran İslam Respublikası ərazisində, 2 ədədi isə Azərbaycan Respublikası ərazisində olmaqla 4 ədəd turbin quraşdırılımışdır. Stansiyanın bir aqreqatının suburaxma qabiliyyəti 66,5 m3/san təşkil edir.

Ceyranbatan su anbarı.

Bakı və Sumqayıt şəhərlərində iç­mə­­li və texniki suya tələbatın kəskin artması ilə əlaqədar olaraq, Ceyranbatan su anbarının yaradılması 1958-ci ildə başa çatdırılmışdır. Su anbarının sututumu 186 mln. m3, faydalı həcmi 150 mln. m3-dur. Anbarın uzunluğu 8,74 km, maksimum eni 2,15 km, sahil xəttinin uzunluğu 23,3 km, maksimum dərinliyi 28,5 metr, ölü həcmi səviyyəsində isə 14,5 metrdir, su güzgüsünün sahəsi 1389 hektar təşkil edir. Qidalanma mənbəyi Samurçay, Vəlvələçay və Qudiyalçay çaylarından su götürən Samur-Abşeron kanalıdır.
Ceyranbatan su anbarı içməli su mənbəyi olduğuna görə, 1960-cı ildə onun ətrafında üç zolaqdan ibarət sanitar-mühafizə zonası yaradılmışdır. 2001-ci ildə Ceyranbatan su anbarının 1-ci sanitar-mühafizə zonası genişləndirilərək hasara alınmışdır. Eyni zamanda, Ceyranbatan su anbarının ekoloji vəziyyətini yaxşılaşdırmaq üçün müvafiq tədbirlər (meşəsalma, sututucu kanallar və s.) həyata keçirlişmişdir.

Sərsəng su anbarı.

 Sərsəng su anbarı Tərtər çayı üzərində 1976-cı ildə inşa edilmişdir. Onun ümumi sututumu 560 mln.kbm, bəndinin hündürlüyü isə 125 m-dir. Sərsəng su anbarı respublikada bəndinin hündürlüyünə görə ən yüksək su anbarıdır. Sərsəng su anbarı hazırda işğalda olan Ağdərə rayonunun ərazisindədir. Sərsəng su anbarı respublikanın 6 rayonunun (Tərtər, Ağdam, Bərdə, Goranboy, Yevlax və Ağcabədi) 100 min hektara yaxın torpaq sahəsini suvarma suyu ilə təmin edirdi. Qeyd etmək lazımdır ki, işğal zonasında Sərsəng su anbarından başqa ümumi tutumu 80 mln.kbm olan digər su anbarları da qalmışdır. Yalnız Sərsəng su anbarının işğalı nəticəsində 100 min hektar sahədə kənd təsərrüfatı bitkilərinə suvarma suyunun verilməməsi respublikanın bu regionuna əvəz olunmaz zərər vurmuşdur. Hazırda su anbarına və onun qurğularına 10 ildən artıq müddətdir ki, texniki xidmət göstərilmədiyi üçün o qəza vəziyyətindədir. Bu səbəbdən Sərsəng su anbarının işğal olunmuş ərazilərdə qalması onun aşağı byefində yerləşən 400 min nəfər əhali üçün ciddi təhlükə yaradır.

Xanbulançay su anbarı.

1976-cı ildə istismara verilmişdir. Ümumi sututumu 52 mln. m3-dir. Bəndin hündürlüyü 64 m, üstdən uzunluğu isə 550 m-dir. Su anbarının istifadəyə verilməsi ilə respublikanın subtropik zonasında 22,0 min hektar torpaq sahəsinin suvarılması təmin edilmişdir. Su anbarını lazımi miqdarda axınla təmin etmək üçün Bəşəriçay üzərində sərfi 10 m3/san olan dağ tipli suqəbuledici tikilmişdir. Suvarma ərazilərinə su sərfləri 2,2 və 8,8 m3/san və uzunluqları 7,8 və 8,2 km olan Sağ və Sol sahil Xanbulançay kanalları ilə verilir.

Viləşçay su anbarı.

Su anbarının həcmi 46,0 mln. m3, topaq bəndinin hündürlüyü 37 m və üstdən uzunluğu 3,2 km-dir. Anbarın 2-ci növbəsinin tikintisi ilə bəndin hündürlüyünün daha 15 m qaldırılması və anbarın həcminin 130 mln. m3-ə çatdırılacağı nəzərdə tutulmuşdur. Vayxır su anbarı. Su anbarının tikintisi 2005-ci ildə başa çatdırılmışdır. Onun ümumi sututumu 100 mln.kbm, bəndinin uzunluğu 550 m, hündürlüyü 70,5 m-dir. Su anbarı Naxçıvan Muxtar Respublikasının Babək, Şahbuz və Culfa rayonlarında 6,9 min hektar yeni torpaqların suvarılması və 9,9 min hektar mövcud suvarılan torpaqların su təminatının yaxşılaşdırılması məqsədi ilə nəzərdə tutulmuşdur